Mercimek çeşitleri baklagiller içerisinde oldukça önemli bir yere sahiptir. Çok besleyici bir ürün olması mutfakların vazgeçilmezleri arasında kendine yer bulmasını sağlar. Mercimek tek yıllık bir bitki türüdür. Çeşidine göre boyları 15 cm. ile 75 cm. arasında değişiklik gösterir. Tek dallı bir gövde yapısına sahiptir.
Birçok baklagil çeşidinde olduğu gibi kökünde Rhizobium bakterisi yaşamaktadır. Bu bakteri vasıtası ile havadaki serbest azot depo edilip ihtiyaç duyulduğunda kullanılmaktadır. Güneydoğu Anadolu Bölgesi’ni içine alan GAP projesindeki ekim alanlarının aşağı yukarı olarak %25’lik kısmı baklagillere ayrılmıştır.
Baklagillerin içerisinde kırmızı mercimek yetiştiriciliğinin oranı %85 seviyesindedir ve açık ara lider konumdadır. Yetiştirilen mercimeğin çok büyük bir kısmı ülkemizde kullanılırken kalanı ihraç edilmektedir.
Mercimek Yetiştiriciliğinde İklim İsteği
Mercimek, sıcak ve ılıman iklimleri seven bir üründür. Tropik bölgelerdeki sıcaklıklar mercimek için biraz fazla olsa da bu bölgelerin yüksek kısımlarında veya havaların serinlediği dönemlerde yetiştiriciliği yapılmaktadır.
Yemeklik baklagiller arasında yapılan araştırmalar mercimeğin sıcağa, kuraklığa ve fazla soğuklara karşı en dayanıklı ürün olduğunu ortaya koymuştur. Yaz sıcaklarının çok erken geldiği, yazın sıcak ve kurak geçtiği bölgelerde yazlık mercimek yetiştirilmemektedir. Bu bölgelerde kışlık kırmızı mercimek üretimi yapılır.
Mercimeğin çimlenmesi için İdeal sıcaklıklar 8-13 °C aralığındadır. Mercimeğin ekim prosedüründen hasat prosedürüne kadarki süreç iklime bağlı olarak değişiklik gösterse de genellikle 6-7 ay sürmektedir.
Mercimek Yetiştiriciliğinde Toprak İsteği
Mercimek yetiştiriciliği kumludan ağır killi topraklara kadar çoğu farklı toprak çeşidinde gerçekleştirilebilmektedir. İyi bir verim için gerekli olan toprak ise iyi havalanan, sıcak, kumlu-tınlı kireçli topraktır. Çok ağır topraklarda veya artık taşlaşmış olan killi topraklarda dahi mercimek yetiştiriciliği yapılabilir.
Ülkemizin çoğu farklı bölgesinde mercimek yetiştiriciliği yapılırken toprağın pH dşayetinin 5,5-6,5 arasında olması istenmektedir. Hafif asidik olarak tanımlanan ve pH dşayetinin bu Aralıkta olduğu topraklarda mercimekten yüksek verim almak mümkün olmaktadır. Toprağın pH dşayeti 9’u aşarsa kök yumruların oluşması çok zorlaşacak ve verim hızla düşecektir.
Mercimek yetiştiriciliği yapılırken toprağın doğru seçilmesinin sonrasında bakımlarının kusursuz yapılması verimi maksimum seviyeye çıkarmaktadır.
Mercimek ekimi yapılırken ülkemizin bazı bölgelerinde münavebeli tarım programları kullanılmaktadır. Bazı bölgelerinde ise toprak nadasa bırakılır. Ancak son dönemde yaşanan gelişmeler bu programların artık tercih edilmemesini sağlamıştır.
Mercimek Yetiştiriciliği Ekim Nöbeti
Mercimek fiyatının yükselmesi ve mercimekten sonra ekilen buğday ve arpanın herhangi bir verim problemu yaşamaması ekim nöbeti programlarının tercih edilmesine neden olmuştur. Her geçen gün mercimek yetiştiriciliğinden nadas alanları ortadan kalkmaya başlar.
Kuru tarım yapılan alanlarda tahıldan sonra tarlayı nadasa bırakmak yerine mercimek yetiştiriciliği yapmak en doğru seçim olacaktır. Üreticinin kârı ciddi seviyede artış gösterir. Mercimek ekilirse hem mercimekten elde edilen kâr söz konusu olur hem de tahıldan alınan verimde herhangi bir azalma yaşanmaz.
Yetiştirilebilecek Mercimek Çeşitleri
Mutfakların vazgeçilmezleri içerisinde bulunan mercimek tek bir çeşit ile karşımıza çıkmamaktadır. Mercimeğin çoğu farklı çeşidi bulunurken yetiştiriciliği yapılacak olan mercimeğe toprak ve iklim koşullarına göre karar verilir.
Ülkemizde yetiştirilebilen mercimek çeşitleri;
Kırmızı mercimek,
Yeşil mercimek,
Kahverengi mercimek,
Sarı mercimek,
Yeşil mini mercimek,
Siyah mercimek, olarak sıralanmaktadır.
İsimlendirilmesi renklerine göre yapılan mercimeklerin ebatları ve lezzetleri birbirinden farklıdır. Uygun bir şekilde pişirilebilmesi için gerekli olan sıcaklıklar ve teknikler farklı olmasından tamamı mutfaklarda tercih edilebilir. Tabi ki en fazla kullanılan mercimek türü olarak kırmızı mercimek ve yeşil mercimek gösterilmektedir. Bu ürünlerin çorbası ve yemekleri insanlar tarafından her zaman tüketilmektedir.
Mercimek İçin Toprak Hazırlığı
Mercimek yetiştiriciliğinde topağın ekime hazırlanması iki farklı biçimde yapılmaktadır. İlk teknik olarak tahıl hasadını gölge tavındayken 15 20 cm derinlikte ilk versiyon ile beraber anız bozma prosedürü gerçekleştirilir. Ardından sonbahara kadar beklenmesi gereklidir.
İlk yağmlinkar düşmeye başladığında toprak tava gelecektir. Bu dönemde yabancı otlar da çimlenmeye başlar. Bu dönem geldiği zaman toprak ikinci kez prosedürden geçirilmelidir. İkinci prosedür kültivatör ve tırpan kullanılarak yapılabileceği gibi gobledisk ve tırpan kullanımı ile de yapılabilir. Gerçekleştirilen bu prosedürler sonrasında tohum yatağı hazır hale gelecektir.
İkinci hazırlık tekniğinde ise anız bozma prosedürü söz konusu olmamaktadır. Toprak sonbahara kadar herhangi bir prosedür yapılmadan beklenir. Sonbaharın ilk yağmlinkarı düşmeye başladığında çalışma zamanı gelmiş demektir.
Yabancı otların çimlenmeye başlaması ve toprağın tava gelmesinin sonrasında 15-20 cm. derinlikte pullukla toprak işlenir. Bu prosedürden sonra kültivatör ve tırpan veya gobledisk ve tırpan kullanımı ile ikinci prosedüre aşaması sonuçlanmış olur. Toprak ekim için hazır hale gelecektir.
Mercimek Yetiştiriciliğinde Ekim İşlemi
Mercimeğin ekim zamanında iklim ve çevre şartlarına göre değişiklikler yaşanmaktadır. Bulunulan bölgeye göre en iyi zamanların öğrenilmesi ve bu dönemlerde ekim prosedürlerinin yapılması gerekir. Ekim prosedüründe kesinlikle mibzer kullanılması gerekli olacaktır.
Ekilecek tohum yerli ise 9 kg/da tohum kullanımı gerekmektedir. Tohumun çimlenme yüzdesi ve temizliği iyi durumda değilse tohum miktarı değişir. Tohumun kalitesi üst seviyede değilse ekim prosedüründe kullanılan tohum miktarının yükseltilmesi gerekecektir.
Toprağın çeşidi ne olursa olsun ekim derinliği 4-5 cm. seviyesinde olması gereklidir. Bu hiçbir zaman değişiklik göstermez. Ekim prosedüründe sıra arası mesafelerin 15-20 cm. olmalıdır. Mibzerin ayakları bu mesafeye makul bir biçimde ayarlanarak ekim prosedürü yapılmalıdır.
Mercimek Gübreleme İşlemi
Mercimek yetiştiriciliğinde bitki azota ve fosfora ihtiyaç duymaktadır. Gübreleme prosedüründe ne kadar gübrenin kullanılması gerektiği farklı etmenlere bağlı olur. Bu nedenle de profesyonel firmalardan yardım alınması gerekmektedir. Firmalar tarafından yapılan toprak analizleri incelenerek ne kadarlık bir gübre kullanılacağına karar verilecektir.
İçeriğinde %18 oranında azot ve %46 oranında P2O5 bulunduran diamonyum fosfat gübresinin kullanımı makul olmaktadır. Bu gübre mercimek yetiştiriciliği için ihtiyaç duyulan maddelerin tamamını içeriğinde bulundurmaktadır.
Fosforlu gübrelerin tohuma karıştırılarak toprağa katılımı olumsuz sonuçlar doğurur. Bu durumda mercimeğin çimlenmesi engellenir. Olumsuz etkilerin ortadan kaldırılması adına gübrelerin tohum sıralarının biraz alt ve kan kısmına gelecek biçimde verilmesi gerekir. Bu prosedür tarımda bant durumunda gübreleme olarak isimlendirilmektedir.
Mercimek Yetiştiriciliğinde Sulama İşlemi
Mercimeğin bakım prosedürlerinde sulama oldukça önemli bir yere sahip değildir. Oldukça dayanıklı bir bitki olan mercimek susuzluğa karşı da bu dayanımını gösterir. Genellikle mercimek yetiştiriciliği sırasında sulama prosedürleri yapılmamaktadır.
İlk yağmurlar toprak yüzeyine düşmeye başladığında mercimek gerekli suyu buradan sağlayabilir. Çok yüksek seviyede su ihtiyacı olmadığından hafif yağmurlama dahi mercimeği doyuracaktır. Bazı bölgelerimizde çok kurak geçen yetiştirme zamanlarında sulama ihtiyacı ortaya çıkabilir.
Aşırı kurak geçen dönemlerde mercimeğin 1-2 defa sulanması makul olacaktır. Ancak mercimeğin fazla sudan zarar gördüğünün bilinmesi gerekir. Bu nedenle de sulama prosedürlerinin son derece titiz bir biçimde yapılması şarttır.
Mercimek Yetiştiriciliğinde Bakım İşlemi
Mercimek yetiştiriciliğinde bakım prosedürlerinin çok zor olduğu söylenemez. Mercimekten verim alınabilmesinin önündeki en büyük engel her zaman yabancı otlar olmaktadır. Mercimeklerin yabancı otlardan etkilenmemesi için ekim prosedürleri belirli bir dönemde yapılmalıdır.
Yabancı otların çimlenmeye başlamasının sonrasında bu otların ortadan kaldırılması, toprağın işlenmesi ve ekim prosedürüne hazırlanması gerekir. Yabancı otlardan arınmış olan topraklara ekim prosedürü yapıldığında mercimek ilk döneminde herhangi bir zarar görmez. Sonrasında ise yeni otlar çimlenmeye başlayacaktır.
Tekrardan çimlenen yabancı otların elle yolunması söz konusu olabilir. Ancak çok büyük alanlarda yabancı otlar yolunmak isteniyorsa yüksek miktarda bir iş gücü gerektirecektir. İş gücü bunun yanı sıra masraf anlamına geldiği zamann hesabın iyi bir biçimde yapılması şarttır.
Hastalık ve Zararlılarla Mücadele İşlemleri
Mercimek yetiştiriciliğinde yabancı otlardan korunmak için ilaçlar kullanılmaktadır. Yabancı otlardan ilk etapta ekim aşamasında kurtulmak gerekir. Sonrasında yenidendan çıkıp mercimeklere zarar vermesi ilaçlar ile engellenmektedir. Yabancı otlar çıkmadan önce toprağa verilen ilaçlar hala deneme sürecinde olmasından kullanıma çok makul olmaz. Otların çıkmasının arından kullanılan ilaçlar oldukça doğru bir atılım olacaktır.
Mercimek yeşil kurdu zararlılar arasında en büyük rahatsızlığı verenlerden biridir. Hem mercimeğe hem de nohuda zarar verebilen bir canlıdır. Yumurtadan çıkan larvalar yaprakları ve yumurta kabuklarını kemirerek beslenirler. Larvalar son zamanlarınde mercimeği delmeye başlayacaklardır. Bu dönemde artık mercimeklerin içini yemeye başlarlar. Kurtlara karşı koruyucu ilaç programları tercih edilmektedir.
Mercimekte hortumlu böceği de zararlılar arasında gösterilir. Ergin ve larva zamanlarınde mercimeklere zarar verirler. Ergin böcekler bitkinin ilk gelişme döneminde çok büyük zararlar verebilmektedir. Yaprakları kemirirler ve zaman zamanda yaprakları tamamıyla oyarlar. Larva böcekler ise bitkinin köklerini hedef alırlar. Bu böceklerin istila ettiği bitkilerde zayıf gelişme ve solma sorunları görülmektedir. Bazı durumlarda bitki tamamıyla kuruyabilir.
Tüm hastalık ve zararlılara karşı ilaç önlemleri alınırken ilaçların güvenilir adreslerden alınması şarttır. Aksi halde bütün verimi ciddi seviyede düşürebilecek olan hatalar yapılabilir.
Hasat, Harman ve Depolama İşlemleri
Hasat zamanı geldiği zaman danedeki nem oranının oldukça düşük seviyelerde olması istenmektedir. En makul hasat zamanı bitkinin sarardığı yalnız tam anlamıyla kurumadığı dönemdir. Genelde bu dönem Mayıs sonuna tekabül eder. Fakat ekimin yapıldığı bölge ve mercimek çeşidine göre değişiklikler söz konusu olmaktadır.
Hasatta gecikme yalanırsa meyveler dökülmeye başlar. Bu durum doğrudan üründe kayıp anlamı taşımaktadır. Hasadın gecikmesi nedeniyle yaşanan ürün kayıpları bazen %50 sevisine kadar erişebilir.
Mercimek biçerdöver, tırpan ve çayır biçme makinesi ile hasat edilmektedir. Bu tekniklerin tamamında tarlanın düz ve taşsız olması istenir. Mercimek ekim prosedüründen sonra merdane geçirilirse toprak düz bir yapıya kavuşur.
Biçerdöverle hasatta 3 sıra birleştirilip kurutulmaya alınır. 7-10 gün süreyle bitkinin kurutulması gerekli olacaktır. Sonrasında harmanın yapılacağı alana gdolayılüp harman edilir. Ardından temizlenip çuvallanma prosedürleri gerçekleşecektir.
Çuvallanan ürünler hemen satışa sunulabilir. Eğer satış prosedürü hemen gerçekleşmeyecekse baklagillerin depolanmasına makul olarak geliştirilena alanlara gdolayılüp burada depolanması gerekli olacaktır.
Mercimek yetiştiriciliği için bahsetmiş olduğumuz prosedürlerin tamamı eksikliksuz bir biçimde uygulanırsa kuru koşullarda 120-150 kg/da, sulu koşullarda 200 kg/da ürün elde edilmektedir.
